Creative Economy Agency DATA & Statistics

เทรนด์นวัตกรรมอาหาร 2564 พลวัตผู้บริโภค ที่ผู้ผลิตต้องจับตา

มูลค่าส่งออกสินค้าวัตถุดิบทางการเกษตรและอาหาร ปี 2559 - 2563 (ล้านบาท)

เพราะเรื่อง “กิน” คือเรื่องใหญ่ของมนุษย์ ตลาดของอุตสาหกรรมอาหารและเครื่องดื่มทั่วโลกจึงมีมูลค่าสูงถึง 5,943,800 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ในปี 2019 และคาดการณ์ว่าจะเติบโตขึ้น 2.9% ในปีนี้จนมีมูลค่าแตะ 6,111,100 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

แต่คำถามก็คือ “เทรนด์” ของผู้บริโภคที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลาโดยเฉพาะหลังยุคโควิด-19 จะทำให้ประเทศไทยยังคงเป็นผู้ส่งออกอาหารชั้นนำของโลกต่อไป ได้หรือไม่ และเราจะนำ “นวัตกรรมความคิดสร้างสรรค์” มาช่วยได้อย่างไร

ในปี 2563 ที่กำลังจะสิ้นสุดลงนี้ บันทึกเหตุการณ์สำคัญของปีคงหนีไม่พ้นวิกฤติการณ์การแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ 2019 (โควิด-19) ซึ่งมีความสุ่มเสี่ยงที่จะเกิดการระบาดระลอกสองอีกครั้งในหลายประเทศ แต่ในอีกแง่มุมหนึ่ง การระบาดครั้งนี้กลับสร้างโอกาสใหม่ขึ้นเช่นกันจากพฤติกรรมการใช้ชีวิตและการบริโภคที่เปลี่ยนไป เมื่อผู้คนหันมาให้ความสนใจในการดูแลและระมัดระวังตัวเองมากขึ้น ทั้งด้านสุขอนามัย ความปลอดภัย และการมองหาสิ่งที่จะช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้ตัวเอง ซึ่ง “อาหาร” ก็นับเป็นอีกหนึ่งเรื่องที่ผู้บริโภคตระหนักและให้ความสำคัญเพิ่มมากขึ้น

การเลือกกินอาหารที่มีประโยชน์ ปรุงสุก สะอาด และปลอดภัย จึงเป็นปัจจัยเพิ่มเข้ามาในการเลือกซื้ออาหาร รวมถึงช่องทางในการเลือกซื้อ ผู้คนต่างหลีกเลี่ยงการเดินทาง ที่ต้องสัมผัสกับผู้คนและมลภาวะต่าง ๆ รอบตัว การสั่งอาหารรูปแบบ Delivery จึงกลายเป็นช่องทางที่ได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก พฤติกรรมที่เปลี่ยนไปเหล่านี้ส่งผลให้ผู้ประกอบการที่ทำธุรกิจเกี่ยวกับอุตสาหกรรมอาหาร ทั้งแบรนด์ใหญ่และเล็ก ต่างปรับตัวเปิดรับวิถีการทำธุรกิจใหม่ทั้งแบบออนไลน์และออฟไลน์กันอย่างเต็มกำลัง ส่งผลให้สถานการณ์ทางเศรษฐกิจของอุตสาหกรรมอาหารในประเทศ ยังมีแนวโน้มการเติบโตได้อย่างต่อเนื่อง

อย่างไรก็ตาม หากมองภาพให้ใหญ่กว่านั้นในแง่ของตลาดส่งออกอาหารระหว่างประเทศ จะเริ่มเห็นปัจจัยเรื่อง “ความเสี่ยง” ที่เข้ามามีน้ำหนักมากกว่าในหลายมิติด้วยกัน

ส่งออกอาหารไทยต้องปรับตัวหาโอกาสใหม่

ตลาดที่น่าเป็นห่วงสำหรับอุตสาหกรรมอาหารก็คือ ตลาดส่งออก เพราะผู้ส่งออกยังต้องเผชิญกับหลายปัจจัยอุปสรรค ทั้งการระบาดของโควิด-19 ที่ยังไม่ถึงจุดสูงสุด ค่าเงินบาทที่แข็งค่าต่อเนื่อง การแข่งขันที่เข้มข้นในเวทีโลกท่ามกลางมาตรการปกป้องทางการค้า ซึ่งหลายประเทศต่างเร่งพลิกฟื้นเศรษฐกิจ โดยมุ่งไปที่การพึ่งพาเศรษฐกิจในประเทศมากกว่าการนำเข้า

แผนปฏิบัติการด้านการพัฒนาอุตสาหกรรมแปรรูปอาหารระยะที่ 1 (พ.ศ.2562-2570) ของรัฐบาล ได้มีการตั้งวิสัยทัศน์ที่จะส่งเสริมให้ไทยเป็นศูนย์กลางการผลิตอาหารอนาคต (Future Food) ทั้งในระดับอาเซียนและระดับโลก ควบคู่ไปกับการขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานราก มุ่งยกระดับกลุ่มผู้ประกอบการเอสเอ็มอีและวิสาหกิจชุมชน ผลักดันการใช้เทคโนโลยีและนวัตกรรมสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับสินค้าเกษตร โดยวางเป้าหมายส่งเสริมผู้ประกอบการในกลุ่มผลิตภัณฑ์อาหารพร้อมรับประทาน เช่น อาหารสุขภาพที่ผลิตจากวัตถุดิบอินทรีย์ อาหารและเครื่องดื่มฟังก์ชัน อาหารจากกระบวนการแปรรูปทางชีวภาพ ตลอดจนบรรจุภัณฑ์อาหารที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เป็นต้น

ที่ผ่านมา การเติบโตของอุตสาหกรรมอาหารของไทยยังถือว่าอยู่ในเกณฑ์ดีมาอย่างต่อเนื่อง โดยในปี 2562 ไทยเป็นประเทศผู้ส่งออกอาหารอันดับที่ 11 ของโลก ครองส่วนแบ่งในตลาดโลกราว 2.51% และเมื่อเปรียบเทียบกับ 5 ประเทศผู้ส่งออกอาหารรายใหญ่ในภูมิภาคเอเชีย พบว่า ไทยอยู่ในอันดับที่ 2 รองจากจีนเท่านั้น

อย่างไรก็ตาม ประเภทสินค้าอาหารส่งออกของไทยส่วนใหญ่ มักอยู่ในกลุ่มวัตถุดิบขั้นต้นเพื่อนำไปผลิตต่อหรือแปรรูป ซึ่งในปัจจุบันเริ่มส่อเค้าถึงปัญหาการแข่งขันด้านราคากับประเทศที่สามารถผลิตวัตถุดิบอาหารได้ในต้นทุนที่ต่ำกว่า ทำให้ไทยสูญเสียส่วนแบ่งตลาดของกลุ่มสินค้าอาหารประเภทนี้อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ดังนั้น ผู้ผลิตอาหารของไทยจึงควรหันมาลงทุนกับการใช้ความคิดสร้างสรรค์และนวัตกรรม เพื่อยกระดับผลิตภัณฑ์ในกลุ่มอาหารสำเร็จรูป ที่เน้นการแข่งขันด้านคุณภาพ และธุรกิจอาหารของไทยอาจจะมีโอกาสสร้างชื่อในเวทีโลก ภายใต้แบรนด์สินค้าของตนเองได้มากขึ้น

หากติดตามสถิติมูลค่าการส่งออกสินค้าวัตถุทางการเกษตร / ประมง เช่น ข้าว ยาง มันสำปะหลัง ผลไม้ และผลิตภัณฑ์ที่ได้จากสัตว์ และสินค้าในกลุ่มอาหาร เช่น น้ำตาล อาหารกระป๋อง และผลิตภัณฑ์อาหารที่ผลิตจากแป้ง ตลอด 4 ปีย้อนหลัง ตั้งแต่ปี 2559-2562 (ดังภาพ) จะพบว่า มีมูลค่าการส่งออกที่ใกล้เคียงกัน หรือแตกต่างกันเพียงเล็กน้อยในทั้ง 2 กลุ่มสินค้า ซึ่งเมื่อนำมาคำนวณเป็นสัดส่วนเปรียบเทียบกับสินค้าส่งออกในทุกประเภทสินค้าของทั้งประเภท สินค้าในกลุ่มอาหารและวัตถุดิบอาหาร มีสัดส่วนมูลค่าการส่งออกราวร้อยละ 15-16 ของสินค้าส่งออกทั้งหมด และเมื่อพิจารณาการส่งออกสินค้าในกลุ่มอาหารและวัตถุดิบอาหารของทั้งปี 2563 คาดว่า จะมีแนวโน้มชะลอตัวและมูลค่าลดลงเล็กน้อย จากผลกระทบโควิด-19 และสภาพเศรษฐกิจทั่วโลกที่ส่งผลให้ปริมาณการซื้อลดลง

ข้อมูลสถิติตัวเลขในข้างต้น เป็นเครื่องยืนยันให้กับผู้ประกอบการด้านอาหารของไทยได้เป็นอย่างดีว่า ภายใต้สภาพแวดล้อมทางการค้าที่ไม่เอื้ออำนวย วัตถุดิบเกษตรและอาหารก็ยังคงเป็นที่ต้องการ มีโอกาสส่งออกได้ สามารถสร้างเม็ดเงินให้กับประเทศไทยได้อย่างต่อเนื่อง แต่จะดีกว่าหรือไม่ ที่ไทยจะสามารถผลิตสินค้านวัตกรรมที่สามารถสร้างมูลค่าเพิ่มและกำไรที่สูงขึ้นกว่าที่เป็นอยู่นี้

เทรนด์สุขภาพ กุมตลาดอาหาร

ไม่ว่าเศรษฐกิจปีหน้าจะฟื้นตัวดีขึ้นหรือกลับแย่ลงกว่าเดิม แต่ภาคธุรกิจก็ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ และจำเป็นต้องเตรียมความพร้อมล่วงหน้ากับคาดการณ์เทรนด์ในอนาคต ซึ่งเปรียบเสมือนแผนที่นำทางสำหรับผู้ประกอบการในทุกอุตสาหกรรมปัจจุบันนี้ ที่ต้องใช้ความคิดสร้างสรรค์ผนวกกับองค์ความรู้ด้านนวัตกรรม นำไปใช้ต่อยอดเพิ่มมูลค่าให้กับสินค้าและบริการ ตอบสนองต่อความต้องการใหม่ ๆ ที่เกิดขึ้นได้อย่างไม่รู้จบ

ศูนย์วิจัยเทรนด์และคอนเซปต์แห่งอนาคต หรือ Baramizi Lab เห็นถึงความสำคัญดังกล่าว จึงได้มีการจัดทำข้อมูลเกี่ยวกับ Future Food Trend 2021 เผยแพร่ใน งานสัมมนา Future Food Economic Forum 2021 ซึ่งได้มีการกล่าวถึงนวัตกรรมในอุตสาหกรรมอาหารที่น่าสนใจไว้ทั้งหมด 9 เทรนด์ ดังนี้

1) Immunity Boosting กินเพื่อเสริมภูมิคุ้มกัน

แนวคิด : การระบาดของ COVID-19 ทำให้ผู้บริโภคเริ่มมองหาตัวช่วยเพื่อเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน โดยเฉพาะผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนผสมของสารอาหารและแร่ธาตุที่ช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันให้ร่างกาย

ตัวอย่างแนวทางพัฒนาสินค้าและบริการ :
Wellness Shots – น้ำผลไม้เข้มข้นแบบช็อต
Probiotics – เพิ่มลงในอาหาร เพื่อช่วยในเรื่องระบบการย่อย ที่พบได้บ่อย คือ กลุ่มสินค้าประเภท นมเปรี้ยว โยเกิร์ต กิมจิ และมิโสะ เป็นต้น

2) Personalized Nutrition โภชนาการเฉพาะบุคคล

แนวคิด : การออกแบบโภชนาการให้เหมาะสมกับร่างกายแบบเฉพาะบุคคล โดยคำนึงถึงการใช้ชีวิต สารอาหาร และสุขภาพ